بلاکچین چه تحولات حقوقی به وجود می آورد

مراکز سیاست پژوهی مختلف دنیا در تلاش برای درک فرصت‌ها و تهدیدهای فناوری بلاکچین برای منافع ملی خودشان هستند. همه کشورهای عضو شورای امنیت از جمله، روسیه، چین، فرانسه، ایالات متحده آمریکا و انگلیس در مراکز سیاست پژوهی پارلمانی و دولتی خود در حال ارزیابی این فناوری هستند. ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که بسیاری از قوانین و مقررات مصوب در ایران که زمانی نسبت به فناوری خنثی تصور می‌شدند امروزه به صورت‌های متنوعی قابل اجرا خواهند بود، یعنی قانون گذاران از یک طریقه اجرای قانون که با فناوری آن عصر قابل اجرا بوده‌است حمایت کرده‌اند و استفاده از فناوری بلاکچین در صورت عملیاتی شدن می‌تواند تغییر در بسیاری از قوانین کشور ایران را ممکن سازد. تغییر ساختار از متمرکز به توزیع شده یکی روندهایی است که این فناوری در اجرایی سازی آن کمک خواهد کرد. استفاده از این فناوری در انتخابات و رای‌گیری که نیازمند همکاری دو دستگاه شورای نگهبان و وزارت کشور است نیز قابل بررسی ذکر شده‌است و همچینین موارد دیگری که در ادامه به آن ها اشاره می شود.

قراردادهای هوشمند

در حال حاضر قراردادها به صورت سنتی و با امضای طرفین یک قرارداد منعقد می‌گردد که این امر در غالب موارد با صرف زمان زیادی نیز همراه است، در حالی که اگر بتوان از فناوری بلاک‌چین در خصوص انعقاد قراردادهای هوشمند بهره گرفت، قراردادها می‌تواند در یک بستر امن و با استفاده از استعلامات الکترونیکی و با سرعت بیشتری صورت پذیرد و همچنین تدوین و نحوه ذخیره‌سازی این نوع قراردادها می‌تواند نقش واسطه‌ها را نیز از بین برده و اعتبار قراردادها را تا حد بسیار بالایی تأمین نماید. ایضاً استفاده از این نوع قراردادها مخصوصاً در امور پولی و مالی می‌تواند به توسعه کسب‌وکارها کمک شایانی کند.

مالکیت معنوی

در زمانی که ارائه و استفاده از ایده‌ها و آثار هنری، ادبی و علمی در جهان حکمرانی می‌کنند، حمایت و صیانت قانونی از این‌گونه دستاوردها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، حفاظت از مالکیت معنوی در عصر دیجیتال، از جمله تصاویر، فایل‌های صوتی و تصویری، و همچنین طرح‌ها و نمادها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، امروزه در اغلب موارد استفاده از این‌گونه آثار بدون پرداخت حقوق مؤلف و پدیدآورنده اتفاق می‌افتد در صورتی که می‌توان از فناوری بلاک‌چین برای ردیابی و ثبت مالکیت‌های فکری و معنوی به صورت بسیار مؤثری استفاده نمود. در این صورت می‌توان اطمینان حاصل نمود تا انقلابی در عرصه حضانت از مالکیت‌های معنوی رخ و شبکه‌ای جهانی در این خصوص ایجاد و عملیاتی گردد تا حقوق متصوره بیش از این نقض نگردد.

قانون

با پیشرفت جامعه بشری قانون نیز به طور مداوم و با تغییر نیازهای اجتماعی تغییر و سازگار می‌گردد، یک دهه پیش حقوقدانان به مسائل حقوق رسانه‌ای دیجیتالی می‌پرداختند و امروز زمان آن رسیده است تا قوانین با توجه به پیشرفت‌های ایجاد شده در حوزه ارتباطات نیز به‌روزرسانی و مجدداً با انتظارات و نیازمندی‌ها تطبیق گردد. امروزه به واسطه استفاده از هوش مصنوعی و فناوری بلاک‌چین شاهد آن هستیم تا در نظام‌های مختلف حقوقی در خصوص استفاده از قوانین هوشمند تحرکاتی صورت پذیرد که این امر می‌تواند منجر به ایجاد قوانین هوشمند در عرصه اجرا، گردد، در این صورت شاهد ظهور قوانین جدید با کارکردی نو در عرصه‌های قانون‌گذاری خواهیم بود که این قوانین می‌توانند به صورت هوشمند و ایمن و به صورت خودکار عملیاتی و اجرا گردند، در صورتی که بتوان به این مهم دست یافت اعمال سلیقه‌ای قانون و سوءاستفاده از آن تقریباً منتفی می‌گردد.

حقوق مالکیت

حقوق مالکیت شامل مسائلی چون نحوه خرید، فروش و اجاره املاک نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، تقریباً می‌توان گفت تهیه و صدور اسناد مالکیت در اموال غیرمنقول کمترین پیشرفت را نسبت به دیگر حقوق داشته است، مدارک حسابداری، پرونده‌های کاغذی، اسناد مالکیت اموال و سایر موارد شکلی همچون دهه‌های قبل هنوز نیز جاری و عملیاتی است، حال تصور کنید مالکیت اموال غیرمنقول در یک دفتر انتقال دیجیتالی ثبت و ضبط گردد و برای احراز مالکیت از بستری امن و غیرمتمرکز استفاده گردد، بی‌تردید در این صورت می‌توان با سرعت بسیار بالا و اطمینان‌بخش و بدون اخذ استعلامات زمان بر شاهد تصدیق مالکیت‌ها بود، بدون آنکه در این بستر جعل و یا خطایی صورت پذیرد.

زنجیره نگهداری از اسناد

زنجیره نگهداری از مدارک یک مفهوم حقوقی است، زنجیره نگهداری معمولاً به یک رشته از اعمالی اطلاق می‌شود که برای نگهداری مدارک و شواهد کاغذی از آن استفاده می‌گردد، این کار به خودی خود و تا قبل از ارائه مدارک به محکمه قضایی کار پیچیده و مشکلی است زیرا می‌تواند در قوی نمودن و یا تضعیف استدلالات یک پرونده بسیار مؤثر باشد، حال زنجیره نگهداری از مدارک دیجیتالی از این نیز پیچیده‌تر می‌گردد، شواهد دیجیتالی، مانند فایل‌های موجود در هارددیسک‌ها یا پایگاه‌های داده در یک شبکه اطلاعاتی خود با چالش‌های بیشتری مواجه است، در اینجا بلاک‌چین می‌تواند نه تنها برای نگهداری اسناد، بلکه برای ذخیره‌سازی اسناد نیز نقش ایفا نماید، ایجاد یک کتابخانه دیجیتال و وجود یک سابقه دائمی از زنجیره نگهداری مدارک و شواهد به صورت الکترونیکی می‌تواند نیاز به شهادت در بسیاری از امور را از بین برده و جعل کردن این مدارک را با دشواری مواجه نماید.

معاملات مالی

به نظر می‌رسد قانون‌دانان و حقوقدانان باید اطلاعات بیشتری را در خصوص ارزهای دیجیتالی بر بستر بلاک‌چین کسب نمایند زیرا این‌گونه رمزنگاری‌ها در معاملات مالی در آینده‌ای نه چندان دور بسیار زیاد مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در حال حاضر ماهیت ناشناس این رمزنگاری ارزها باعث تشویق استفاده مجرمان از این ارزها گردیده است که البته با اصلاحاتی قانونی و پشتیبانی از داده‌های ارزی می‌توان راه‌حل‌هایی را برای آن ارائه نمود، از فناوری‌های بلاک‌چین می‌توان برای معاملات بین‌المللی فارغ از قوانین سخت‌گیرانه دولت‌ها نیز استفاده کرد.

دفاتر اسناد رسمی

در حال حاضر، اسناد حقوقی رسمی مانند قراردادها برای تأیید امضا و یا مفاد و تعهدات در دفاتر اسناد رسمی تهیه می‌گردد با استفاده از فناوری بلاک‌چین این اسناد می‌تواند به صورت الکترونیکی به عنوان بخشی از یک کتابخانه دیجیتالی حفظ و نگهداری گردد، در حال حاضر حقوقدانان به دنبال استفاده از فناوری بلاک‌چین در اسناد حقوقی هستند تا با ارائه تایمر زمان و اثر یکتا برای اسناد حقوقی، آن را جایگزین مهروموم و آگهی‌های قانونی و امضاهای رسمی نمایند.

احراز هویت و مالکیت

احراز هویت و مالکیت، از دیگر کاربردهای فناوری بلاک‌چین است. با استفاده از فناوری بلاک‌چین، می‌توان مشخصات هویتی را به‌صورت واحد، غیرقابل انکار و ایمن‏، ثبت نمود. موارد استفاده از کاربردهای بلاک‌چین در احراز هویت، می‌تواند شامل پاسپورت‌ها، پرونده‌ها و سوابق پزشکی، گواهی‌های تولد، سند عقد/ ازدواج،‏ اسناد مالکیت و ایجاد آیدی‌ها، بدون امکان دست‌کاری در سوابق باشد.
فناوری بلاک‌چین، در قراردادهای هوشمند نیز قابل استفاده است؛ به‌طوری که توافق‌ها ‏می‌توانند به‌صورت خودکار تائید و امضا شده و در هزینه و زمان شرکت‌ها،‏ بخصوص در شرکت‌های بزرگی که حجم تراکنش‌های بالایی دارند،‏ صرفه‌جویی نمود. قراردادهای هوشمند، شامل تمام اطلاعات مربوط به شرایط قرارداد است و اجرای تمام بندهای قرارداد، به‌صورت خودکار صورت می‌گیرد. این قرارداد، در واقع کدهای کامپیوتری است که در پلتفرم بلاک‌چین ذخیره می‌شود. این قراردادهای هوشمند، قادر خواهند بود تا تعهد اجرای قوانین را از دوش مأموران اداری برداشته و به رایانه‌ها محول نماید.
رهگیری کالا نیز از کاربردهایی است که در حال حاضر باعث شده بسیاری از شرکت‌های بزرگ، با استفاده از فناوری بلاک‌چین، اقدام به رهگیری کالاهای خود از مبدأ تا مقصد نمایند. شرکت‌هایی نظیر «والمارت کروگر»، «نستله»، «تیسون فودز» و «یونیلیور»، در حال حاضر از این فناوری، برای رهگیری کالاها و مرسولات خود، استفاده می‌نمایند.

کاربرد بلاک‌چین‏ در حفاظت از حقوق مالکیت فکری

اگر شما نویسنده، طراح یا خالق نوشته، تصویر، موسیقی و یا هر نوع مدیایی باشید، حتماً شاهد بوده‌اید که حفاظت از‏ آثار هنری، با چه دشواری‌هایی مواجه است. بخصوص این‌که، مطلب یا محتوای تولیدی شما، به‌صورت آنلاین هم انتشار یافته باشد.‏ به همان نسبتی که‏ کپی اثر خلق‌شده شما‏ آسان است،‏ در مراحل شکایت و پیگیری‌های قانونی، اثبات مالکیت‏ نیز دشوار خواهد بود. اگرچه‏ قوانین کپی‌رایت برای محافظت از کارهای هنری و دیجیتال وضع شده‌اند، ولی به دلیل این‌که در حال حاضر، هیچ سیستم تعریف‌شده‌ای برای ثبت و اثبات مالکیت وجود ندارد،‏ نمی‌توان اتکای کامل به قوانین کپی‌رایت داشت؛ بخصوص در کشورهایی که از زیرساخت‌ها و پشتوانه‌های حقوقی لازم‏ برای دفاع در برابر‏ چنین تخلفاتی برخوردار نیستند.‏
علی‌رغم‏ موانع بزرگی‏ که به نظر می‌رسد برای اجرای فناوری‏ بلاک‌چین در کاربردهای حقوقی، در مقیاس بزرگ، وجود داشته باشد (مثل ابهامات اجرایی برای وضع‏ قوانین مربوطه، امنیت اطلاعات و حفظ محرمانه ماندن اطلاعات)، با این حال، پتانسیل استفاده از‏ بلاک‌چین در مبحث حفاظت از حقوق‏ مالکیت فکری، چه در مرحله ثبت و چه در مراحل پیگیری و دادگاه، عملی‌تر به نظر می‏رسد. علاوه بر این، با توجه به ساختار این فناوری،‏ تصور بر این است که‏ فرایندهای حفاظت از حقوق مالکیت فکری با استفاده از بلاک‌چین، کم‌هزینه‌تر نیز باشد.

مهم‌ترین کاربرد‌هایی که ‏می‌توان از بلاک‌چین در حوزه حقوق مالکیت فکری تصور نمود، عبارتند از:

اثبات خلق یک اثر هنری؛
    ثبت یا‏ شفاف‌سازی حقوق مالکیت فکری؛
    کنترل یا نشانه‌گذاری توزیع‏ دارایی‌های فکری ثبت نشده؛
    اثبات اصالت یک اثر و یا‏ پیگیری‏ اولین استفاده از آن در بازار و شبکه‌های تبلیغات و بازاریابی؛
    مدیریت حقوق دیجیتال، مانند وب‌سایت‌های آنلاین موسیقی؛
    کنترل و ردیابی توزیع انواع مصادیق مالکیت‌ فکری که ثبت نشده‌اند (کپی‌رایت، طرح و علائم تجاری)؛

جلوگیری از تقلب یک محصول

فناوری بلاک‌چین، قادر است نشان دهد که چه کسی مالک چه چیزی‏ است و چه کسی مجاز و دارای صلاحیت در واگذاری مجوز بهره‌برداری است. این قابلیت، باعث می‌شود که مشتری یا مصرف‌کننده، یک محصول اصیل و مشخص را از یک محصول تقلبی تشخیص دهد. از آنجاکه در فناوری بلاک‌چین، جزئیاتی‏ نظیر نام مواد و فناوری استفاده‌شده،‏ مراحل و فرایند تولید از مواد خام و … می‌تواند در بلاک‌ها به عنوان اطلاعات آن بلاک گنجانده شود، مصرف‌کننده قادر خواهد بود تا با یک جست‌وجو، خود اقدام به تائید اعتبار محصول مورد نظر نماید.
اضافه نمودن تگ‌های قابل اسکن بلاک‌چین به محصولات و مهروموم ضدضربه (چه به‌صورت آشکار یا پنهان)، یکی از موارد استفاده از این‏ فناوری منحصربه‌فرد است و می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از تقلب و کپی غیرمجاز محصولات داشته باشد. اگر صاحب برند، اطلاعاتی راجع به ویژگی‌هایی که محصول اصیل او حاوی آن است، با گمرک به اشتراک گذارد، ‏در این صورت، نداشتن چنین ویژگی در محصولات مشابه، راهی آسان برای مقامات مرزی است که تقلبی بودن محصول را بررسی و تائید نمایند. این روش، همچنین قابل آموزش به مشتریان بوده تا بتوانند محصول تقلبی و اصیل را از هم تفکیک نمایند.

جلوگیری از واردات موازی و رقابت ناسالم

توانایی فناوری بلاک‌چین در ردیابی محصولات غیرقابل تقلید،‏ باعث می‌شود که صاحب برند، تعهدات قراردادی خود را‏ با توجه به نقاط نشت در سیستم توزیع و تأمین، اجرا نماید و از واردات موازی یا ایجاد بازار سیاه، ممانعت به عمل آورد. ردیابی توزیع محصولات، می‌تواند در صنایعی نظیر داروسازی،‏ برای رعایت الزامات قانونی و اعتباربخشی به ضمانت‌نامه‌ها استفاده شود.