هر وسیله ای که برای راحتی خلق می شود بدون شک چالش هایی را نیز به همراه می آورد. در این میان واژه تازه وارد «ارز دیجیتالی» به شدت دنیای سرمایه گذاری را به خود مشغول کرده است. زیرا از یک سو این ارزهای دیجیتالی، مراودات مالی را بعضاً روان تر کرده اند اما از سویی دیگر هزینه سرسام آور استخراج آن ها به دل‌مشغولی بزرگی برای دوستداران این نوع ابزار مالی بدل شده است. اما بسیاری از طرفداران رمزارزها استدلال می‌کنند که مصرف انرژی بیشتر ارزش آن را دارد که امنیت شبکه‌هااستخراج ارز دیجیتال تامین شود و نوع جدیدی از زیرساخت‌های مالی به وجود آیند که نیازی به دخالت بانک ها یا دولت ها نداشته باشند.
مقدمه
آمارها درباره مصرف انرژی این حوزه متفاوت است اما فوربس مصرف انرژی صنعت ماینینگ بیت کوین را سالانه ۲۲.۵ تِرا وات ساعت اعلام کرده که معادل ۱۳،۲۳۹،۹۱۶ بشکه نفت می باشد. طی هر ده دقیقه ۱۲.۵ بیت کوین استخراج می گردد. این بدین معناست که میانگین انرژی که صرف یک بیت کوین می شود برابر با بیست بشکه نفت است. این درحالیست که ارزش فعلی یک بیت کوین معادل ۱۰۰ بشکه نفت است. با این حال به رغم منفعتی که در موارد فوق وجود دارد، بخش ماینینگِ بیت کوین از لحاظ زیست محیطی با معضلات جدی روبرو است. به این ترتیب اگر رونق بیت کوین همچنان ادامه یابد، لازم است برنامه ریزی هایی جهت کاهش میزان مصرف انرژی صورت گیرد. از این نقطه نظر مصرف انرژی کل فعالیت های استخراج بیت کوین در سرتاسر جهان چهل برابر بیشتر از قدرت لازمه کل شبکه ویزا است. از این رو یکی از روش‌هایی که ماینر ها در تلاشند از طریق آن طی این بازی به سود بیشتری دست یابند، این است که هزینه های انرژی را کاهش دهند. اگر مصرف انرژی کاهش یابد، هم برای استخراج کنندگان و هم برای بیت کوین و محیط زیست بسیار مطلوب واقع خواهد شد.
در ایران
اما یکی از مهمترین دلایل سوددهی استخراج در ایران؛ تعرفه بسیار ارزان مصرف برق در کشور است. گفتنی ایران در زمره کشورهای با تعرفه برق بسیار پایین و بلژیک، آلمان و دانمارک گران ترین تعرفه برق هستند. هر چند بعضاً، فعالیت در حوزه ماینینگ را ذیل قانون تجارت الکترونیک معرفی می کنند اما هنوز متولی و سیاست گذار مشخصی در کشور، مسئولیت ارز دیجیتالی را بطور رسمی به عهده نگرفته و سازوکار و قانون مشخصی برای فعالیت در این صنعت تصویب نشده و افرادی که قصد ورود به آن را دارند و یا فعال در این بخش هستند، سردرگم هستند. تا پیش از ورود به فصل گرما نیز وزارت نیرو حساسیت خاصی بر روی برق مصرفی دستگاه های ماینینگ نداشت. اما اکنون که خاموشی در یک قدمی ماست، بحث افزایش تعرفه دستگاه های استخراج ارز دیجیتالی از سوی مسئولین این وزارت مطرح می شود و خود را متولی و سیاست گذار این حوزه معرفی و نسبت به قطع برق این مراکز اقدام می شود. از سوی دیگر وزارت صنعت و بانک مرکزی نیز درباره آن مواضعی را اعلام می کنند و در آخرین خبرها از وضع قوانین گمرکی برای واردات تجهیزات ماینینگ مشابه قطعات و دستگاه های خودپرداز بانکی خبر می رسد.
روش تخمین
در طول زمان این شاخص مورد انتقادهای فراوانی قرارگرفته است. مارک بِوند (Marc Bevand)، کارآفرین، ابراز داشته است که نقایص فراوانی در نحوه تخمین مصرف انرژی بیت‌کوین توسط این شاخص رخ‌داده است. وی در تحلیل فنی بازار-محور خود در مورد مصرف انرژی بیت‌کوین عدد ۱۸ ترا-وات ساعت در هرسال را به واقعیت نزدیک‌تر دانسته است (در مقایسه با ۷۳٫۱۲ ترا-وات ساعت تخمین شاخص مصرف انرژی بیت‌کوین). این رویکرد جایگزین که بر اساس تحلیل قدرت محاسباتی میزان هش (hashrate) صورت گرفته، چندان آری از عیب نیست. مورگان استنلی (Morgan Stanle) درگزارش خود به‌درستی مشکل اصلی این رویکرد را تشخیص داده است:
“روش تخمین مصرف انرژی بیت‌کوین بر پایه میزان هش مجموعه‌ای از پیش‌فرض‌های خوش‌بینانه در مورد بهره‌وری داشته و الکتریسیته مصرفی در سرمایش و تجهیزات شبکه را لحاظ نکرده است”
پیش بینی مصرف انرژی در آینده
شاخص مصرف انرژی بیت‌کوین، برخلاف تخمین‌های وابسته به میزان هَش، یک مدل پیش‌بینی برای مصرف آینده بیت‌کوین هم هست. این مدل پیش‌بینی می‌کند که در آخر ۶۰% درآمد ماینرها صرف هزینه‌های الکتریسیته خواهد شد. در حال حاضر (ژانویه ۲۰۱۸) این میزان به‌مراتب کمتر است. در اواخر ژانویه ۲۰۱۸ شاخص انرژی بیت‌کوین میزان مخارج الکتریسیته را حدود ۲۲% درآمد تخمین زده است. بر این اساس شاخص مصرف انرژی بیت‌کوین، با فرض درآمد ثابت، میزان تقریبی ۱۳۰ ترا-وات ساعت در سال را برای مصرف انرژی بیت‌کوین در آینده تخمین می‌زند.
پیرامون مسائل روز صنعت استخراج رمزارزها با آقای دکتر عباس آشتیانی، پژوهشگر حوزه ارزهای دیجیتال و عضو انجمن بلاکچین ایران به گفتگو نشستیم.
در صحبت‌های وزیر محترم نیرو گفته شده است که می‌بایست با استفاده انشعابات خانگی و کشاورزی برق برای تولید رمزارزها برخورد شود، نظرتان در این باره چیست؟
قطعا پس از تعریفات قانونی و حامیانه که با عنایت به ذات اجتناب‌ناپذیر حوزه ارزهای دیجیتال وضع خواهند شد، فعالان نیز از برخورد با انشعابات غیرقانونی مانند استفاده از تعرفه‌های کشاورزی یا غیرمرتبط با این صنعت استقبال خواهند کرد و دولت نیز از مزایای مشارکت سرمایه‌گذاران و فعالان استخراج رمزارزها در نوسازی زیرساخت‌های برق و عوارض گمرکات بهره‌مند خواهد بود. مجددا تاکید می‌کنم موارد فوق در صورتی اتفاق خواهد افتاد که مزیت رقابتی کشور انرژی‌خیز ایران را از فعالان و کارآفرینان این حوزه دریغ نکنیم.
اشاره شده است که در صورت تعیین نوع و تعرفه وزارت نیرو به‌عنوان دستگاه تامین‌کننده انرژی، همچنان موافق استفاده از برق و انرژی در ساعات پیک مصرف نیستند. نظر شما چیست؟
طبیعتا در صورت خروج از فضای خاکستری فعلی و البته اجتناب از اتخاذ تصمیماتی که منجر به تقابل با سرمایه‌گذار و مرگ غیرمستقیم صنعت استخراج رمزارزها می‌شود، این تعامل شکل خواهد گرفت و کشور مطابق روند هر سال، با آرامش و کنترل مناسب، ایام پیک مصرف را پشت سر خواهد گذاشت و چه بسا با سرمایه‌گذاری فعالان استخراج رمزارزها در زیرساخت کشور، دیگر شاهد کمبود برق در آینده نباشیم.
گفته می‌شود که برای تولید هر بیت کوین 72،000 کیلوواتساعت برق مورد نیاز است که معادل مصرف 20 خانوار در سال است. آیا این محاسبات می‌بایست مبنایی برای قانون‌گذاری باشد؟
دو پارامتر پویایی و سرعت از ویژگی‌های اصلی صنعت استخراج رمزارزها هستند. به عنوان مثال ظرف کمتر از 24 ساعت پس از سخنرانی وزیر محترم نیرو، سختی شبکه بیت کوین به دلیل اقبال جهانی بسیار نسبت به سرمایه‌گذاری در آن به حدی افزایش داشت که میزان برق مورد نیاز برای تولید یک بیت کوین توسط دستگاه رایج S9 (توان پردازشی TH/S 14 و مصرف برق حداکثر 1.5 کیلووات) به مقدار 90،000 کیلوواتساعت رسید و علت مهم آن، ثابت بودن و حتی کاهش در بازه‌های چهارساله نرخ تولید محصول است. با احتساب مصرف حداقلی 300 کیلوواتساعت برای هر خانوار در ماه، این مقدار معادل مصرف برق 25 خانوار در سال است. در حال حاضر می‌توان با کمتر از 7 دستگاه S9 در صورت فرض ثابت بودن سختی شبکه (به فرض محال به دلیل اقبال سرمایه‌گذاران در اقصی نقاط جهان نسبت به فعالیت در این حوزه) در یک سال، یک بیت کوین تولید کرد.
طبق سرشماری رسمی سال 1395 تعداد 24 میلیون خانوار در ایران وجود دارند که احتمالا تاکنون این عدد می‌بایست به 25 میلیون خانوار رسیده باشد. از طرف دیگر 35% مصرف برق کشور به برق خانگی اختصاص دارد. سهم مصرفی بخش صنعت، معادل 36% برق کشور است که صنعت فولاد به تنهایی یک چهارم آن را به خود اختصاص داده است. برای تولید یک تن فولاد به روش کوره‌بلند، حدود 380 کلیو‌وات‌ساعت برق و در روش قوس الکتریکی حدود 600 کیلوواتساعت برق مورد نیاز است. حتی تولید چدن در روش کوره‌بلند گاها مصرفی معادل 2000 کیلوواتساعت را نیاز دارد که حداقل %50 بالاتر از مصرف نرمال جهانی بوده و به هیچ عنوان بهینه نیستند. سرمایه‌گذاری اولیه بالا و دشواری صادرات و دریافت ارز حامل نیز طبق صحبت‌های مدیرعامل ایمیدرو و همچنین شرایط خاص کشور نیز از جمله مشکلات پیش روی صنعت فولاد گزارش شده است.
از طرف دیگر برای تولید هر تن فولاد به‌صورت متوسط حدود 28،000 لیتر آب مصرف می‌شود که فقط کمتر از %2 آن در چرخه بازیافت قرار می‌گیرد. صنعت فولاد به نحو بسیار شدیدی محصول استراتژیک آب را در کنار معادن و ذخایر سنگ خام معدنی مصرف می‌کند. با عنایت به آمارهای فوق می‌توان دریافت که صنعت فولاد در صورت تولید 30 میلیون تن سالانه و تقریبا بدون احتساب سایر مصارف انرژی در بخش‌های دیگر (و البته با درنظر گرفتن مصرف حدود 105 کیلوواتساعت برای هر تن در فرآیند شکل‌دهی) تقریبا معادل مصرف 6،250،000 خانوار در سال به تنهایی برق و چیزی حدود 825 میلیارد لیتر آب مصرف می‌کند.
با احتساب قیمت هر تن فولاد حدودا 600 دلار و استراتژیک بودن صنعت فولاد و نیاز به آب (کشور ما فقر منابع آب دارد) و انرژی برق (کشور ما انرژی‌خیز است) و از طرفی احتمال رشد قیمت رمزارزها در آینده نه چندان دور می‌توان نتیجه گرفت که صرف مصرف انرژی برق نمی‌تواند دلیل مناسبی برای قضاوت در مورد یک حوزه نوین با مزایای خاص بین‌المللی و مطابق با شرایط خاص کشور ما باشد.
در پایان اگر سخن خاصی هست بفرمائید:
نگاه به تجربه سایر کشورهای جهان مانند سوئیس، این درس را به ما می‌دهد که در صورتی‌که یک سر تبادلات با رمزارزها، ریال باشد، جلوی تضعیف ارز ملی گرفته می‌شود. همچنین به یاد داشته باشیم که در صورت قانون‌گذاری‌های سخت در برابر یک حوزه با ویژگی غیرمتمرکز بودن، نتیجه‌ای جز زیرزمینی‌شدن هر بخش آن یا فرار استعدادها و سرمایه‌‌ها از کشور حاصل نخواهد شد. تضعیف حقوق مصرف‌کنندگان و افزایش زمینه جرم نیز از دیگر تبعات آن خواهد بود. حمایت از تولید رمزارزها، تبادلات و بهره‌مندی از مزایای آن، بازار بکر و فرصتی خاص را در کنار تمام ملاحظات آن پیش روی ما قرار داده است.
